Eswibedhlele

Xinghezi i ririmi leri tirhisiwaka ngopfu eswibedhlele leswi kuceteriwaka hi globalization. Vaongori na madokodela va tirhisa ririmi ra Xinghezi loko va ri karhi va tirha ntirho wa vona, xik: loko va tsala mbuyelo wa swikambelo wo karhi wa xigulana.

Leri i endlelo ro biha, hikuva swa endleka muongori a nga tokotangi ngopfu eka Xinghezi, kutani a tsandzeka ku hlamusela xigulana mhaka leyi a fanelaka ku yi hundzisa, leswi swi vangiwa hi ku pfumaleka ka titoloki eswibedhlele. Swi nga olova loko ku tirhisiwa tindzimi leti vanhu lava va ti tirhisaka. Hi nga vula leswaku vaongori va tsandzeka ku toloka hi ku hetiseka, hikuva va nga ri na vutivi bya ku hetiseka bya vutoloki tanihi leswi va nga leteriwingaki ku toloka.

Eswibedhlele ku tirhisiwa ka Xinghezi swi na nkucetelo wo biha eka ririmi ra Xitsonga,

swi endla leswaku marito ya Xitsonga ya vutshunguri ya nyamalala, xik: Vatsonga vo

tala va tirhisa ngopfu rito ‘cancer’ ematshan’wini ya mfukuzana. Nakambe ririmi ra

Xitsonga ra tshikeleriwa, hikuva u kuma leswaku dokodela, muongori na xigulana i

Vatsonga kambe va tirhisa ririmi ra Xinghezi eku vulavuleni ka vona. Hi nga vula

leswaku ‘globalization’ yi na nkucetelo wo biha loko swi ta eka swa ximfumo.

52

3.1.8 Eka swa mabindzu

Mabindzu ma khumbeka swinene eka ‘globalization’, hikuva matiko mo hambanahambana ya misava ya endla vuxaka bya mabindzu. Van’wamabindzu va tirhisa ririmi ra Xinghezi ku endla swa mabindzu hikuva va twa onge va ta va va xiyimo xa le hansi loko va nga tirhisi xona. Va twa onge Xinghezi hi xona xi nga va pfulelaka tindlela to endla mabindzu no bindzurisa. Tshotsho (2013:42) u seketela leswi a ku:

Business in South Africa is conducted in English and even in job interviews are conducted in English. Furthermore, those who are not proficient in English are not likely to get good paying jobs because, as previously mentioned, English is used as the yardstick to measure whether a person is capable of doing the job or not.

Ntshaho lowu wu boxa leswaku laha Afrika-Dzonga mabindzu ya fambisiwa hi Xinghezi, hambi ku ri nhlokohliso wa swivutiso wu endliwa hi xona. Leswi swi komba leswaku tindzimi ta Xintima ta nyenyemukiwa loko ti pimanisiwa na Xinghezi; Xitsonga na xona xi hlaseriwile hi xirha lexi. Nkhwashu (2010:45) u tiyisisa mhaka leyi hi ndlela leyi:

What is more disturbing, according to those members, is that even in interviews where all participants are Xitsonga speakers for a Xitsonga related job, one find that English is still used as a means of communication.

Marito lawa ya komba leswaku ku tirhisiwa ka Xinghezi loko ku endliwa nhlokohliso

wa swivutiso eka loko munhu a lava ntirho, hambiloko lava nga ta va kona eka

nhlokohliso lowu wa swivutiso ku ri Vatsonga hinkwavo. Marito ya xibindzu ya

Vatsonga a ya tirhisiwi leswi endlaka leswaku ririmi ri nga hluvuki hi tlhelo ri ya yi

mbombomela. Van’wamabindzu va Vatsonga va tirhisa marito ya Xinghezi va tsan’wa

ya Xitsonga, xik: van’wamabindzu va tirhisa rito ra ‘profit’ ematshanwini ya rito

bindzurisa. Globalization yi na nkucetelo wo biha eka ririmi ra Xitsonga eka swa

mabindzu.

53

3.1.9 Etikerekeni

Tikereke i tindhawu ta ripfumelo leti nga na matimba yo hlohlotela ku tirhisiwa ka ririmi ro karhi. Ririmi leri tirhisiwaka ngopfu etikerekeni ri endla leswaku swirho swa tona swi va na ku navela ku ri tiva. Ririmi leri tirhisiwaka ngopfu etikerekeni ta laha Afrika-Dzonga i Xinghezi, leswi swi va kona hi ku kuceteriwa hi globalization. Xinghezi xi voniwa xi ri ririmi ra misava hinkwayo etikerekeni. Vantima vo tala loko va ri etikerekeni ta vona va twa onge loko va tirhisa Xinghezi va va ekusuhi na ku kwetsima ka Xikwembu.

Vafundhisi vo tala loko va twarisa rito ra Xikwembu va tirhisa Xinghezi hambiloko kereke yoleyo yi ri na vanhu va rixaka rin’we ra Vantima. Mhaka yo tirhisiwa ka Xinghezi yi tele ngopfu eka vafundhisi va Xitsonga, swa endleka ekerekeni ya vona ku ri hava vanhu va tindzimi tin’wana kumbe loyi a nga twiki Xitsonga, kambe vona va dyondzisa hi Xinghezi. Maendlelo lawa ya endliwa hi nkucetelo wo biha wa globalization. Vadyondzisi va twa onge Xitsonga a xi fikelerisi kahle vakwetsimi evukwetsimeni bya Xikwembu. Hi hala tlhelo, vakwetsimi na vona loko va twa vafundhisi va dyondzisa hi Xitsonga u twa onge a nga va fikelerisi kahle evukwetsimeni bya muvumbi wa tilo ni misava.

Ku tirhisiwa ka titoloki etikerekeni a swi hluvukisi ririmi ra Xitsonga, leswi swi endla leswaku Xitsonga xi nyefuriwa. Vadyondzisi van’wana a va tokotangi ngopfu eka ririmi ra Xinghezi, leswi swi endla leswaku mongo wa rito wu nga fikeleli vakwetsimi hi ku hetiseka. Hi tlhelo rin’wana, vatoloki na vona a va leteriwangi ku toloka, leswi swi endla va toloka hi ndlela yo hoxeka. Van’wana vatoloki na vona a va fikelerisi kahle hungu ra mudyondzisi, mhaka leyi yi paluxa nkucetelo wo biha wa globalization.

Globalization yi na nkucetelo wo biha eka mavonelo ya vukhongeri etikereni eka

mhaka ya matsalwa. Vakhongeri vo tala va Vatsonga va tsakela ngopfu tiBibele ta

Xinghezi, a va tsakeli ta Xitsonga. Matsalwa ya vukhongeri ya kayivela no ka ya nga

hlayiwi hi vakhongeri va Vatsonga loko yi tsariwile hi Xitsonga, hikuva va twa onge

timhaka ta vukhongeri ti paluxiwa kahle loko ti tsariwa hi Xinghezi. Maendlelo lawa

ya hluvukisa ririmi ra Xitsonga, hikuva ririmi ri ta pfumala marito ya vukhongeri.

54

Vuyimbeleri byi na nkoka swinene etikerekeni, loko vapfumeri vo ya etikerekeni ku nga yimbeleriwi va twa onge a ku nga ri na kereke. Vuyimbeleri byi va kona hikokwalaho ka ririmi, hikuva byi rhwarile marito ya ririmi ro karhi. Vapfumeri va Vatsonga vo tala va tsakela tinsimu ta Xinghezi, hambiloko va nga ri tivi hi ku hetiseka;

hi tlhelo rin’wana va nga tivi Xinghezi hi ku hetiseka. Vapfumeri va sindzisa ku tirhisa Xinghezi hikokwalaho ko kuceteriwa hi globalization, xik: ku na risimu rin’wana loko ri yimbeleriwa ri yimbeleriwa ku hoxeka, musumi ‘hin the name of trust ma lo’ vahlaveri

‘trust ma lo, trust ma lo, there is a victory.’ Musumi u fanele a ku ‘in the name of Christ

my Lord,’ vahlaveri: ‘Christ my Lord, Christ my Lord, there is a victory.