• No results found

nxopaxopo wa onomasitiki wa leswi tsariweke eka

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2023

Share "nxopaxopo wa onomasitiki wa leswi tsariweke eka"

Copied!
204
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

Chauk eka marito ya yena yo khutaza, nseketelo na ku hlohlotela. Eka ndyangu wa mina, ndzi nkhensa nuna wa mina, Simon, ku va a ndzi seketerile hambiloko ndzi tshama ndzi ri eka tibuku, ku va a nga ndzi tshiki ni ku ndzi pfuna eka ndzavisiso wa mina.

Manghenelo…

Hi yona mhaka hambi ku ri mathekisi ya tsala mavito ku va tiveka no va hambanisa na van'wana. Ku tlula kwalaho, swa ha laveka ku tsala vulavisisi byo tala mayelana na matsalwa ya mathekisi na mavito, hikuva vulavisisi byo tano eka ndhawu leyi a byi talanga.

Matimundzhaku

U hlamusela leswaku van’wana a va fanele va khuvuriwa leswaku va kuma mavito ya Xinghezi. Leswi swi vangiwa hi ku pfumala xichavo ka vachayeri eka vakhandziyi na vatirhisi van’wana va magondzo. U va thye vito leri leswaku a tsundzuka van’wana va vona lava a va ta entirhweni va nga hlantswiwanga.

U vula leswaku hi xin'wana xa swivangelo leswi endleke leswaku a tirhisa vito ra vona eka khabini ya yena. Va vula leswaku swilo swo karhi leswi a va nga swi koti ku swi endla swi ta endliwa hi van’wana. U vula leswaku loko van’wana emugangeni va n’wi vona a kongoma hi ndlela yoleyo, a va ta cinca ndlela ya vona leswaku va nga tsutsumeli eka yena.

Xitatimente xa xiphiqo…

Nsusumeto…

Loko a ri karhi a endla leswi, van’wana va n’wi hlekile va ehleketa leswaku a nga tlharihanga. A swi koteki leswaku muchayeri a tiva leswaku n’wana u ni malembe mangani.

Swikongomelo swa ndzavisiso

Xikongomelonkulu

Vanhu va tirhisa mavito ku kombisa ku khathala hi van’wana. U vula leswaku u lunghiselele tsalwa leri tanihi dyondzo leswaku van’wana va titoloveta.

Swikongomelotsongo swa ndzvisiso…

Swivutiso swa ndzavisiso…

Hi byihi vuxaka exikarhi ka vumunhu bya muchayeri wa thekisi na leswi nga endzeni ka marito lama tirhisiweke ku humesa matsalwa?

Nkoka wa ndzavisiso…

Ndzilekani wa ndzavisiso…

  • Tinhlamuselo ta matheme…
  • Switsariwa
  • Thekisi…
  • Onomasitiki…
  • Onomasitiki ya matsalwa…
  • Toponimi…
  • Antiroponimi
  • Vito…
  • Nhlamuselo…

Onomastics hi Xinghezi yi vula ku thya mavito, ku fana na mavito ya vanhu, tindhawu, tintshava, milambu, swiharhi, mimovha, na swin’wana. I muxaka wa mavito lowu kongomisaka eka mavito ya matsalwa, ku fana na mavito ya swimunhuhatwa, tindhawu, milambu, na swin’wana. eka tsalwa.

Maavelo ya tindzima ta ndzavisiso…

Eka ndzima leyi timhaka hinkwato leti ku buriweke ha tona ti gimetiwa hi ku nyika nkatsakanyo wa swikumiwa swa ndzavisiso. Ndzima yi hela hi nxaxamelo wa tibuku leti tirhisiweke eku tsaleni ka dyondzo leyi.

Nkatsakanyo…

Switsundzuxo swi tlhele swi endliwa eka ndzavisiso na ndzavisiso wa nkarhi lowu taka mayelana na matsalwa eka mathekisi na kun’wana.

Milavisiso leyi endliweke…

Manghenelo…

Nkanelo wa milavisiso leyi endliweke…

U tlhela a vula leswaku ku nga va mavito ya swiharhi, tintshava, milambu, tindhawu, swikolo ni swin’wana. U ya emahlweni a vula leswaku minkarhi yin’wana mavito lawa ma va ni nkucetelo wo biha eka vanhu.

Nkatsakanyo…

Mhlongo (2016) u kombisa leswaku u thye thekisi ra yena vito ra leswi tani hi xivutiso eka vahlekuri va yena va kwihi vahlekuri lava rhandzaka ku vulavula hi timhaka ta vanhu, va kombela ku hleva naswona sweswi matafula ya mina ya jika.

Maendlelo ya ndzavisiso…

Manghenelo…

Xivumbeko xa ndzavisiso

Mhlongo (2016) u gimeta hi ku vula leswaku mavito lawa ya nyikiwaka mathekisi ya hlamusela swiyimo na mintlhontlho leyi vachayeri va mathekisi va langutaneke na yona evuton’wini. Hi ku ya hi ndzavisiso, maendlelo lawa ya ta kota ku paluxa matitwelo ya vanhu, mavonelo na ku twisisa ka matsalwa ya mathekisi na mavito.

Mahlengeletelo ya mahungu…

  • Valawuri va ndlela…
  • Vinyi va mathekisi…
    • Malembe ya vinyi va mathekisi…
    • Malembe lawa va nga na wona eka bindzu ra mathekisi…
    • Rimbewu eka vinyi va mathekisi…
    • Xiyimo xa swa timali…
    • Nhlayo ya mathekisi lawa va nga na wona…
    • Swa tidyondzo…
  • Vachayeri va mathekisi…
  • Vakhandziyi va mathekisi…
  • Matirhelo eka bindzu leri…
  • Tinghozi ta mathekisi…
  • Tinyimpi emathekisini…
  • Xibalo eka van’wamathekisi…

Nakambe hi vona va tirhanaka na hofisi ya vona loko va lava swin’wana. Van’wana va vula leswaku va na malembe ya ntlhanu va ri eka bindzu leri kasi van’wana ku tlula.

Maxopaxopelo ya mahungu…

Eka makhombo lama humelelaka, u hlamusela leswaku a ma talanga, ma humelela kan’we hi nkarhi wo leha. Eka bindzu ra mathekisi, ku fana na le ka bindzu rin’wana na rin’wana, ku na ku hlangana.

Mahlawulelo ya sampulu…

Vanhu va ta n’wi sola va tlhela va vulavula ngopfu, naswona van’wana va ta tlhela va tshika kereke. U vula leswaku tsalwa a ri vulavuli ni un’wana ni un’wana loyi a kotaka ku ri hlaya. Muchayeri u vula leswaku xihloko lexi na xona i xitsundzuxo eka vanhu hinkwavo, ngopfu-ngopfu lava ehleketaka leswaku va ta biwa hi mpama.

U vula leswaku vanhu lava nga tshiki ku hlongorisa milorho ya vona va ta hetiseka siku rin’wana loko va nga lehisi mbilu. Munhu un’wana ni un’wana u ni leswi a ehleketaka leswaku u lava ku swi fikelela evuton’wini. Van'wana va vula leswaku hi mali leyi a yi tirhiseke ku xava thekisi, u dlaye Mulungu eJoni a n'wi tekela mali.

Thiyori ya ndzavisiso…

Matikhomelo eka ndzavisiso…

Muvutisi u fanele ku tshika muvutisiwa a hlamula swivutiso hi ku ya hi mintlhaveko ya yena, kambe muvutisi u fanele ku lawula mbulavurisano. Hi ku endla tano, muvutisiwa u fanele ku nyikiwa nkarhi wo hlamusela leswi a swi tivaka, ematshan’wini yo hlamula swivutiso leswi lunghiseleriweke.

Nkatsakanyo…

Leswi hi swona swi nga ta endla leswaku mulavisisi a kuma mahungu lama fuweke eka vatekaxiave ku tlula ku kuma vuxokoxoko eka swivutiso leswi fambaka na nxaxamelo wo karhi. Muvutisi u fanele ku tiyisisa muvutisiwa leswaku eka mahungu hinkwawo lawa a ma nyikeke vito ra yena ya ta va ya xihundla, a swi vuliwi leswaku u ri paluxerile.

Nxopaxopo wa switsariwa emathekisini…

Manghenelo…

Switsariwa

Switsariwa swa vukhongeri…

Munhu loyi a tirhisaka tsalwa leri u vula ethekisini ya yena leswaku Xikwembu xi ta n’wi tumbeta eka mintlhontlho leyi a langutaneke na yona. U vula leswaku swi n’wi sivela ku rivala leswaku Xikwembu xi kona evuton’wini bya yena.

Switsariwa swa mavito ya le ngomeni…

Muchayeri wa thekisi u hlamusela leswaku u vekile vito ra yena eka thekisi hikwalaho ka nhlamuselo ya rona, laha a hlamuselaka leswaku hi ku tsala vito leri u lava ku lemukisa vanhu lava nga ta khandziya thekisi ra yena va nga hlambanga, ngopfu ngopfu vachayeri va yena n’wini. Muchayeri wa thekisi u hlamusela leswaku a a tsakela ku tsala xitsalwana hi vito ra kokwa wa yena leswaku thekisi ra yena ri ta duma hikuva kokwa wa yena a ri munhu wo duma swinene.

Switsariwa swa mavito ya tinsimu…

Fancy face a ku ri vito ra mutlangi un’wana loyi a thyiweke vito hi nuna wa yena hikwalaho ka ku n’wi khomeka ngopfu. Munhu loyi a nga veka xihloko lexi u hlamusela leswaku loko vanhu va vulavula hi yena, a va pfumeleriwi ku vulavula, i ntirho lowu va wu hlawuleke ku vulavula hi van’wana. Laha van’wana eka rixaka va nga hlamuselaka leswaku mufumi a hi wa muti wa yena.

Loko va vutisana, a ku ri ni vanhu lava hakelaka mali ya le hansi, kasi van’wana a va kuma mali yo tala.

Switsariwa swa mavito ya tinqambhi…

Switsariwa swa mavito ya swivongo…

Switsariwa swa mavito ya tifilimi na vatlangi…

U vekile xihloko lexi ku hlamula un’wana na un’wana loyi a vulaka swo karhi hi yena na thekisi ra yena. U vula leswaku va ta huwelela hikuva u xavile yo antswa ku tlula yo sungula. U vula leswaku loko un’wana na un’wana a hakela swi ta n’wi pfumelela ku tlakuka hi matlhelo hinkwawo naswona a kota ku pfuna van’wana.

Va tlhela va vula leswaku a swi koteki leswaku mali yi nghena siku na siku.

Switsariwa leswi nga na dyondzo na swiyimo swa vutomi…

Switsariwa swa switsundzuxo…

Hikwalaho ka leswi, vakhandziyi van’wana va famba va nga ntshunxekanga hikwalaho ka ku nun’hwela loku vangiwaka hi vanhu lava nwaka byala. Vakhandziyi van’wana va kota ni ku lerisa muchayeri leswaku a famba hi rivilo loko va nghena ethekisini.

Switsariwa swa swicele…

Tsalwa ra Khawurisa ri vekiwa ethekisini ya wanuna loyi a vavisekeke hikuva rin'wana ra mathekisi ya yena ri yiviwile. U vule leswaku loko a xava thekisi yin'wana u tsarile a ku ri Khawurisa a hlamusela leswaku va ta n'wi khawurisa loko vo n'wi yivela yo sungula ivi a vula leswaku va ta xaniseka.

Switsariwa swa mavito yo duvulela…

Hambi ku ri vana lavatsongo a va n’wi bela riqingho, ku fikela loko a xava thekisi, a veka tsalwa ra Mandhevhana ethekisini. U tlhela a vula leswaku khabhi ya yena na yona yi fana na nghala leyi nga na ndlala hikwalaho ka matirhelo ya yena.

Switsariwa swa nhlangano wa mavito

Kambe ku hambana na nghala ya xiviri, thekisi ra yena a ri pfuki ri enerisekile, ri tshama ri ri na ndlala ya vakhandziyi. U vula leswaku swa tirha minkarhi hinkwayo, a ku na siku ro wisa, vakhandziyi va laveka siku na siku.

Switsariwa swa rirhandzu…

Un’wana ni un’wana loyi a hlayaka tsalwa leri u ni nhlamulo ya leswi a swi lavaka. U kombisa leswaku wa kumeka ku va chayela siku na siku na nkarhi wun’wana na wun’wana hikuva thekisi ra yena ri lunghekele ku va tirhela.

Switsariwa swa mavito yo duvulela ya swipano swa bolo…

Switsariwa hi ku angarhela…

Hi Xinghezi u hlamusela leswaku loko va ku hi ta yi lunghisa, a va vula ku yi lunghisa emahlweni ka vanhu laha vanhu hinkwavo va nga ta yi vona. U vula leswaku van’wana va n’wi kombela leswaku a famba na vona eka maendzo yo hlawuleka ku nga ri lawa va fambaka eka wona siku na siku.

Nkatsakanyo

Manghenelo…

Nkatsakanyo

Eka ndzima ya vumbirhi, ku xopaxopiwile ndzavisiso lowu endliweke enkarhini lowu hundzeke. Eka ndzima leyi, ku kumiwile leswaku valavisisi vo hambana va endlile ndzavisiso hi mavito ya vanhu, swiharhi, na swin’wana na swin’wana, kasi leri a ri fambelana na ndzavisiso lowu a ri nga talanga ngopfu.

Mikumisiso…

Ku kumiwile leswaku mhaka ya leswaku mathekisi ya tsariwa yi kombisa vutshila na ntokoto wo tumbuluxa lowu nga kona eka vachayeri va mathekisi hikuva loyi a va tsalelaka i un’wana wa wona. Leswi swi vangiwa hileswi vini va mathekisi i vanhu lava nga pfula matsalwa kasi xin’wana i ku tsana ka Xinghezi.

Swibumabumelo…

Mhaka ya leswaku thekisi ri hundzuka leri tsarisiweke a hi nchumu lowunene eka vachayeri, hikuva loko vo endla swo karhi egondzweni, swi nga hatla ku kumiwa leswaku i thekisi ra mani leri endleke leswi a va lava ku swi tumbeta. Hi tlhela hi ringanyeta leswaku lava nga ta yisa emahlweni dyondzo ya matsalwa ya mathekisi va ma lava eka mavito lama tsarisiweke eswikolweni swo boda.

References

Related documents

This PC demon- strated the same association with the THs in the PLS regression plot as the individual variables results not shown, but to avoid multicollinearity including all the

Departement van Landelike Ontwikkeling en Grondhervorming - UMnyango Wezokuthuthukiswa Kwezindawo Zasemakhaya Nezinguquko Kwezomhlaba – Muhasho wa Mveledziso ya Mahayani na Mbuyedzedzo