XIHLAMBANYO

Xitatimende xa xiphiqo

Manghenelo

Tinxaka totala ta vantima tina mikhuva ya mafulelo lawa ya humelerisiwaka naku endliwa kuya hi ku hambana ka mindhavuko ya rixaka rin’wana na rin’wana. Mbiti (1969) u vula leswaku migingiriko ya nhundzu yi hlawuriwa hi ku ya hi ndhavuko wa rixaka ro karhi, kambe loko swi ta eka xikongomelo xa nhundzu, swa fana eka tinxaka hinkwato ta vantima.

Xikongomelo xa ndzavisiso

Loko endlelo ro fana na leri boxiweke laha henhla ri nga langutisiwi, ndhavuko wu nga pfumelela ku lahleka hi nkarhi, kutani ku nga endliwa swo karhi hi vito ra ndhavuko, kambe ku nga ri ndhavuko wa ntiyiso. Hikokwalaho, xikongomelo xa ndzavisiso lowu i ku lulamisa swihoxo leswi swi nga tekeleriwa eka tinxaka tin’wana, leswaku ndhavuko wa Vatsonga eka xiyenge xa vuxavisi bya tindlu na misava wu nga lahleki kumbe ku nghenisiwa hi mindhavuko ya tinxaka tin’wana, kumbe ku landzelela maendlelo ya tinxaka tin’wana mindhavuko. hi ku famba ka nkarhi.

Nsusumeto

Mhaka ya palu na njeti etiheleni a ya ha fana na loko vana va Israele va suka eKanana va tlhelela aEgipta. Miehleketo yo hayeka palu na njeti yi n'wi endla a nyuhela.

Nkoka wa ndzavisiso

Loko vanhu va lava ku tlhelela eka timhaka ta ndhavuko na timhaka ta ku fulela, va ta vuyeriwa hi ku tshaha vutivi na maendlelo lamanene eka xihloko lexi, xikan’we na timhaka leti fambelanaka na swona. Van’wana va vona va chava ku huma va ya vutisa hi swiambalo ni timhaka tin’wana ta ndhavuko hikuva va landzela ripfumelo leri exihundleni ni hi ku chava ku hlekuriwa hi lava va ri tekelaka ehansi.

Maendlelo

Nhlokohliso wa swivutiso
Ku langutisa hi vuxiyaxiya
Maendlelo ya nkoka

Mhaka leyi yi nga ha va leyi tumbeleke eka valandzeri van’wana va ripfumelo ra ndhavuko. Hi ku ya hi ndhavuko wa hina, xin’wana na xin’wana lexi humelelaka kumbe ku khumba ndyangu wo karhi xi fanele ku vikiwa eka lava nga laha hansi leswaku swikwembu swi nga siyi endzhaku.

Mitirho leyi endlweke mayelana ni nhlokomhaka

Mageza(1977)
Mbiti (1969)
Mbiti (1975)
Kottak (1977)
Bowie (2004)

Nkatsakanyo wa ndzima leyi

Ndzima yo sungula ya xitsalwana lexi yi hlamusela xingheniso xa nhlokomhaka leyi nga ta xopaxopiwa hi ku ya hi nhlokomhaka leyi ya matirhiselo ya ririmi eka ku fulela, ku katsa na tinxaka to hambana ta ku fulela. Ku vulavuriwa hi tindlela to hlengeleta data ku humelerisa ndzavisiso lowu naswona swi ta pfuna ku kuma vuxokoxoko mayelana na ku paka, na ku paluxa tinxaka to hambana ta swiambalo swa vanhu va Vatsonga.

Manghenelo

Ndhavuko

Timhaka ta ndhavuko ti na xiave xa nkoka eka xitsalwana lexi hikuva ku fulela swi huma eka ripfumelo ra ndhavuko naswona i xiphemu xa vukhongeri bya ndhavuko tani hi ndlela yo vulavurisana na swikwembu kumbe vanhu va xiyimo xa le hansi. Loko hi vulavula hi ku fulela, hakunene hi khumba timhaka ta ripfumelo ra ndhavuko, tani hi leswi ti hlanganisiweke exikarhi ka tinxaka to hambana ta vanhu.

Mfuwo

Lowu i mukhuva lowu tirhisiwaka hi lava hanyaka ku vulavula kumbe ku vulavurisana na vafi lava hanyaka. Ndzhaka ya rixaka yi fanele ku landzeleriwa leswaku vatukulu va hina va kongomisiwa no hlohloteriwa ku rhandza ndhavuko wa hina hi xitalo.

Mphahlo

I magandzelo lama endliwaka hi vanhu lava tsakelaka ku tihlanganisa na vakokwa wa vona lava hundzeke emisaveni. Swi le rivaleni leswaku mhaka ya ripfumelo ra ndhavuko wa Vatsonga eka xiyenge xa phahla yi khumba hinkwaswo leswi ndhavuko wa Vatsonga wu swi endlaka hi tlhelo ra phahla, ku nga vugandzeri, mikhuva ya xikhongelo xa Vatsonga na ku vulavurisana na swikwembu swa vakokwa wa vona. . . .

Ripfumelo

Loko hi vulavula hi ku fulela, hi tlhela hi boheka ku khumba timhaka ta ripfumelo ra ndhavuko tani hi leswi ti fambelanaka swin’we exikarhi ka miganga ya vantima hi ku ya hi vukhongeri bya vona kumbe ripfumelo ra ndhavuko. Ripfumelo ri fambisana ni vukhongeri byo karhi ni magandzelo lama nga ni ku navela lokukulu kumbe nkucetelo eka vanhu vo karhi, swi titshege hi muxaka wa ripfumelo ra vona.

Rijisitara ra ririmi

Ndhawu
Xikongomelonkulu
Nkoka

Rijisitara ro ka ri nga cinci
Rijisitrara ra ximfumo
Rijisitara ro kanerisana
Rijisitara ro ka ri nga ri ra xifumo
Rijisitara ra vuxaka bya le kusuhi

Loko ku ri swikwembu swa Vatsonga, vayingiseri va nga hlamula hi ku ku “lava i vakokwa wa n’wina.” Hi nga vula leswaku ririmi leri tirhisiwaka eka ku fulela ri wela eka xiyenge lexi xa ririmi hikuva ri nga twisisiwa hi ku hetiseka hi ntlawa wo karhi wa vanhu, naswona hakanyingi i vanhu lava twisisaka no tekela enhlokweni timhaka leti ta ku fulela.

Nkatsakanyo wa ndzima leyi

Nyiko: Rito leri ri nga tirhisiwa ku hlamusela swimilana leswi tsemiweke kumbe timitsu, ku katsa ni swiambalo swo khwaxa, swikhafu, dzovo ni nchumu wun’wana ni wun’wana lowu tirhisiwaka eka tibandhi kumbe eku tshunguleni ka vavabyi, ku katsa ni vahlaseriwa. Nyiko leyi, tani hi leswi yi vuriwaka nyiko ya lembe, laha hinkwaswo leswi humeleleke kumbe leswi kumiweke ku sukela eka nyiko yo hetelela ya lembe swi nkhensiwa na ku khongeriwa mikateko ya lembe lerintshwa. NHLAMUSELO WA TINXAKA TO HAMBANA TA NDHAWU KU KATSWA NA TISAYITI.

Manghenelo

Tinxaka ta mphahlo

Mphahlo wa lembe
Mphahlo wo luma nguva
Mphahlo wa hlengo
Mphahlo wo suma swo karhi

Mphahlo wo suma ku beburiwa ka n’wana
Mphahlo wo suma jaha loko ri ya engomeni
Mphahlo wa loyi a fambaka a lava ntirho
Mphahlo wo suma Cuma
Mphahlo wo hlomisa
Mphahlo wo suma nkosi
Mphahlo wo hangalasa nkosi
Mphahlo wo twananisa
Mphahlo wa mavabyi
Mphahlo wo simeka kumbe ku rhurhisa gandzelo

Mphahlo wo huma muti
Mphahlo wo kombela mpfula

Swikwembu swi nga ha va tsundzuxa hambi ku ri nchumu wo karhi loko wu kumeka kumbe wu fanerile, kumbe ku va nkhensa loko ntirho wo fulela wu endliwe kahle, kumbe hambi ku ri ku va byela mahungu yo karhi hi ku rhumeriwa hi lava nga ehansi ka vona. Loko swakunwa swi dyiwile hi laha ku ringaneke, swikotela leswin’wana swi humesiwa hi ku landzelelana loko swakunwa swi ri karhi swi nwiwa. Va nga ha byeriwa leswaku n’wana wa vabya kumbe n’wana a nga ha huwelela a lava vito.

Eka mindyangu yin’wana leyi nga ni n’wana wa nhwanyana loyi a nga ha vaka a tekiwe hi makwerhu, leswi swi nga ha va tano. Minkarhi yin’wana a va swi koti ni ku ehleketa leswaku xin’wana ni xin’wana xi nga famba kahle handle ko nghenelela ka swikwembu.

Tindhawu leti ku phahleriwaka eka tona

Egandzelweni
Ndhumba
Exigodweni
Esirheni
Laha munhu a lovekele kona

Endlelo leri ri katsa ku tisa munhu ekaya leswaku a ta tshama ni swikwembu swin’wana endyangwini kumbe eka rixaka ro karhi. Minkarhi yin’wana ensin’wini n’wana loyi a nga riki wa tiko u huma ngati. Loko munhu a nga si tisiwa ekaya, u lahliwa esirheni rakwe ku kondza a tisiwa ekaya hi nawu ni hi ndlela leyi faneleke leswaku a ya tshama ni swikwembu swa yena swin’wana.

Nkatsakanyo wa ndzima leyi

Manghenelo

Eka ndzimana leyi nga laha henhla, marito yo fana na: “vathi Ngobeni Ndhwadwe-wethu”, “isbongo esihle esthandwa Bangoni” ya huma eka ririmi rin’wana, kasi marito yo fana na “Hi nya hi ntlutlamile, hi ku chava ku lumiwa hi tinyoxi hi swipame” ya katsa ku hlamba leswaku Hi ntolovelo ri yirisiwile ku vitaniwa hi Vatsonga, kambe loko va ya ehenhla ka lwangu a va ri sivi hi swisasi, va ri lo nchaa.

Swikhavisa ririmi eku phahleni

Swivuriso
Maencisi
Swigaririmi eku phahleni

Xihlambanyiso
Vuyimeri
Vumunhuhati

Laha ku tirhisiwaka swifaniso, yinhlankulu yi nga hundziseriwa hi mitila yo koma hi vuenti na ku twala emiehleketweni ya vayingiseri, ku katsa na xivulavuri. Hi nkarhi wa xiyenge lexi, ririmi leri tirhisiwaka ri nga ha tlhela ri hambana eka matirhiselo ya ririmi leswaku leswi nga ta hlamuseriwa ni ku hundziseriwa eka swikwembu swi ta twisisiwa ku antswa. Hikwalaho ka ku tirhisiwa ka swihlambanyo leswi boxiweke, ku pimanisiwa swa laveka emiehleketweni ya vanhu lava yingiseke xiendliwa.

Nkatsakanyo wa ndzima leyi

Ku tirhisiwa ka marito yo fana na "split, gather" xikan'we na "split this beer" swi nyika vayingiseri xikan'we na muhlaseriwa mavonelo ya leswaku vanhu va xiviri va byeriwa kasi "vanhu" lava va ehleketiwile ku hanya hi ripfumelo. ya valandzeri va vona. Laha ku tirhisiwaka vumunhuhatwa, swi nga twala onge swikwembu swi nga endla swilo hinkwaswo leswi vanhu lava hanyaka va swi endlaka, swo tanihi ku famba, ku vulavurisana ni ku endla mintirho swin’we, kasi swi nga ri tano. Ntumbuluko wa tinhlamuselo hinkwato leti humelerisiwaka hi ximunhuhatwa wu sungula hi ku pfumela loku vanhu lava va nga na kona eka swikwembu swa vona leswaku va hanya, a va file.

Manghenelo

Mhaka yin’wana leyi tsakisaka hileswaku vanhu lava va titwa va boheka ku xixima vatswari va vona lava hanyaka, hi ku tiva leswaku hi vona lava nga ta boheka ku va khathalela loko vutomi byi lava. Hi tlhela hi vona xichavo eka vanhu lava hikuva va tshemba no pfumela eka hinkwaswo leswi swikwembu swi swi vulaka, hambi hi masingita, milorho kumbe swin’wana, kambe a va nge kaneti na swikwembu swa vona eka mhaka yihi na yihi, kumbe sweswo hi swona ntsena. Hikuva va tala ku tinyika nkarhi wo hlangana kumbe ku kambela na vatswari no vutisa swivutiso swa titlilasi ta le hansi mayelana na vutomi bya vona bya siku na siku, va kuma switsundzuxo swa vutomi eka un’wana na un’wana loyi va hlanganaka na yena loko va ri karhi va fambisa vutomi na ku cela.

Ku songasonga

Ku navela ka mina hileswaku swi nga va swinene loko mfumo wu nga tlhela wu hlayisa no rhamba swiendlakalo laha vanhu va nga ta dyondzisiwa hi timhaka ta ndhavuko no kuceteriwa ku titiva tanihi rixaka ra ntiyiso leswaku hi ta kota ku pfumelelana na ndhavuko wa hina. Va nga rhanga va ya koka tinhlampfi va endla mikhuva ya ndhavuko hi Ravuntlhanu, kutani hi Mugqivela va nga hetisa ntirho wa vona hi ku pfuniwa hi valandzeri va vukhongeri byin’wana, laha va nga ta khongela ni ku pfula ribye hi ku ya hi mikhuva ya vukhongeri byin’wana. Swi nga va swinene loko lava landzelaka ripfumelo ra ndhavuko va ri landzela hi ku helela ni hi ku tshembeka.

Mintlhontlho

Swibumabumelo

Swi tlhela swi nyenyetsa no khomisa tingana loko vanhu va hangalasa xilahlo kumbe ku yimisa switsundzuxo laha vaaki va le mugangeni va vulaka kona. Tshama ekaya” u ya lahla u koka nhonga eka gandzelo u lahla mufi. Loko vayeni va fika, va vuya ra vumbirhi na vaprista ku ya khongela ni ku pfula ribye. Tshika ku avanyisa vanhu hi ntiyiso na hi ku hetiseka hikuva na wena u na swa wena.